Ай – адамзаттың көне заманнан бері таңданысын тудырған аспан денесі. Ол Жердің жалғыз табиғи серігі ретінде біздің түнгі аспанымызды жарқыратады. Ай туралы көптеген зерттеулер жүргізіліп, оның құпияларын ашуға тырысқанымен, ол әлі де толық зерттелмеген аспан денелерінің бірі болып қала береді. Адамзат Айға алғаш рет аяқ басқаннан бері ол ғылым мен мәдениетте маңызды рөл атқарып келеді.
- Ай – Жердің жалғыз табиғи серігі.
- Айдың диаметрі шамамен 3,474 шақырымды құрайды, бұл Жер диаметрінің төрттен біріне тең.
- Ай Жерден орта есеппен 384,400 шақырым қашықтықта орналасқан.
- Айдың бетінде атмосфера жоқ, сондықтан онда дыбыс таралмайды.
- Айда гравитация Жерге қарағанда алты есе әлсіз.
- Айдың бетінде күндізгі температура 127°C-қа жетсе, түнде -173°C-қа дейін төмендейді.
- Айдың беті метеориттер соққыларынан пайда болған кратерлермен жабылған.
- Айдың Жерді толық бір рет айналуы 27.3 күнді құрайды, бұл кезең «сидерикалық ай» деп аталады.
- Айдың фазалары Жерден көрінуіне байланысты жаңа айдан бастап толған айға дейін өзгеріп отырады.
- Айдың Жерге бір жағымен ғана қарағаны белгілі, бұл құбылыс «құлыпталған айналу» деп аталады.
- Айға алғашқы адам 1969 жылы қадам басты. Бұл тарихи миссияны NASA-ның «Аполлон-11» миссиясы жүзеге асырды.
- Айдың бетінде судың іздері табылған, олар негізінен мұз күйінде сақталған.
- Айда тау жыныстарының жасы 4,5 миллиард жылға жуық, бұл Жердің жасымен шамалас.
- Айдың үстінде атмофера болмағандықтан, онда іздер мен белгілер миллиардтаған жылдар бойы сақталып қалады.
- Айда жел мен жаңбыр болмағандықтан, оның беті тұрақты күйде қалады.
- Айдың ортасында темірге бай өзек бар деп есептеледі.
- Ай жердің тартылыс күшімен байланысты су тасқыны мен қайту құбылыстарына әсер етеді.
- Айдың Жерге әсер етуі нәтижесінде Жердің өз өсінен айналу жылдамдығы баяулап, тәуліктің ұзақтығы ұзаруда.
- Айдың Жерден көрінетін жарық беті «Айдың жарық беті» деп аталады, ал көрінбейтін бөлігі «Айдың қараңғы беті» деп аталады.
- Айдың бетіндегі кратерлер мен жоталар ежелгі жанартаулық белсенділіктің нәтижесінде пайда болған.
- Айдың топырағы реголит деп аталады және ол өте ұсақ бөлшектерден тұрады.
- Айдың эклиптикалық жазықтықпен бірдей емес, оның осі 5.1° бұрышпен еңкіш.
- Айдың тартылыс күші Жерге әсер етіп, тектоникалық қозғалыстарды және жер сілкіністерін тудыруы мүмкін.
Ай – біздің күнделікті өмірімізде, мәдениетімізде және ғылымымызда маңызды рөл атқаратын аспан денесі. Оның Жерге әсері ғаламшарымыздың табиғи құбылыстарында айқын көрінеді. Адамзат үшін Айды зерттеу әрі қарай жалғасып, оның көптеген құпияларын ашуымызға мүмкіндік береді. Айға саяхаттар мен зерттеулер болашақта да жалғаса беретіні сөзсіз, бұл біздің ғарыш кеңістігін тереңірек түсінуімізге жол ашады.
