Пантеизм – философиялық және діни көзқарастар жүйесі, онда Құдай мен табиғат біртұтас деп қарастырылады. Бұл ілімде Құдай ғаламның әрбір бөлігімен тығыз байланыста деп есептеледі, ал әлемнің өзі Құдайдың бір көрінісі ретінде түсіндіріледі. Пантеизм көптеген философтар мен ойшылдардың назарын аударған және әртүрлі мәдениеттер мен діндерде көрініс тапқан. Төменде пантеизм туралы ең маңызды және қызықты деректер жинақталған.
- «Пантеизм» сөзі грек тілінен аударғанда «барлығы Құдай» деген мағынаны білдіреді.
- Пантеизмде Құдай тек бір жеке тұлға емес, барлық болмыстың мәні ретінде қарастырылады.
- Бұл ұғым алғаш рет философ Джон Толанд тарапынан 1705 жылы қолданылған.
- Пантеизмнің негізгі идеясы – Құдай мен табиғат біртұтас және бөлінбейтін.
- Философ Бенедикт Спиноза пантеизмнің ең танымал өкілдерінің бірі болып саналады.
- Пантеизм табиғатқа және ғаламға үлкен құрметпен қарауға үйретеді, өйткені олардың әрбір бөлігі қасиетті болып саналады.
- Пантеистік көзқарастар индуизм мен даосизм сияқты шығыс діндерінде кең таралған.
- Пантеизмде Құдайды әлемнің әрбір құбылысы мен затында көруге болады, бұл көзқарас имманенттік теология деп аталады.
- Пантеизм деизмнен ерекшеленеді, себебі деизмде Құдай әлемнен бөлек, ал пантеизмде Құдай әлемнің ішінде деп түсіндіріледі.
- Кейбір заманауи философтар мен ғалымдар пантеизмді экологиямен байланыстырады, өйткені ол табиғатты қорғауға және құрметтеуге шақырады.
- Пантеизмнің бір түрі панентеизм деп аталады, онда Құдай ғаламды қамтиды, бірақ сонымен қатар одан тысқары да болады.
- Пантеистік идеялар өнерде, әдебиетте және музыкада да көрініс тапқан, мысалы, Уильям Вордсворттың шығармаларында табиғаттың қасиеттілігі туралы жазылады.
- Пантеизм адамның ішкі тыныштығын табуға және ғаламмен үйлесімділікке қол жеткізуге бағытталған.
Пантеизм – бұл әлемді және өмірді ерекше түсіндіру тәсілі, ол Құдайды тек бір тұлға немесе бөлек күш ретінде емес, барлық болмыстың ішкі мәні ретінде көреді. Бұл көзқарас адамдарды табиғатпен және ғаламмен біртұтастықта болуға шақырады, оларды құрметтеп, сүйіспеншілікпен қарауға үндейді. Пантеизмнің идеялары көптеген философиялық мектептер мен мәдениеттерде ықпалды болып қала бермек.
