Экзопланеталар – біздің Күн жүйемізден тыс орналасқан планеталар, олар қазіргі астрономия мен ғарыш зерттеулерінің ең қызықты тақырыптарының бірі болып табылады. Ғалымдар экзопланеталарды зерттеу арқылы басқа жұлдыз жүйелерінің ерекшеліктерін және өмірдің мүмкіндіктерін түсінуге тырысуда. Соңғы жылдары экзопланеталар туралы көп ақпарат жинақталды, бұл бізге ғаламның шексіздігін түсінуге көмектеседі.
- Экзопланеталар 1992 жылы алғаш рет табылды, олар PSR B1257+12 жұлдызының айналасында айналатын үш планета болды.
- 1995 жылы бірінші рет Күн тәріздес жұлдыздың айналасындағы экзопланета, 51 Pegasi b, анықталды.
- Экзопланеталардың көпшілігі біздің Күн жүйемізден тыс, әртүрлі жұлдыздар айналасында орналасқан.
- 2023 жылдың соңындағы мәліметтер бойынша, 5000-нан астам экзопланета ашылған.
- Экзопланеталар өздерінің жұлдыздарына жақын немесе алыс орналасуына байланысты түрлі типтерге бөлінеді.
- “Супер-Жер” деген термин экзопланеталарды, олардың массасы Жерден 1,5-10 есе үлкен болғанда қолданады.
- “Газ гиганттары” деп аталатын экзопланеталар, мысалы, Юпитер мен Сатурн секілді, атмосферасы тығыз болып келеді.
- Көптеген экзопланеталардың айналасында да айналатын айлар болуы мүмкін.
- Экзопланеталардың барлығы бірдей өмір сүру үшін жарамды емес, бірақ “өмір сүруге болатын аймақтар” анықталған.
- Жерге ұқсас экзопланеталар, немесе “Жер тәріздес планеталар”, өмір сүру үшін ең қолайлы болуы мүмкін.
- Тек Күн жүйесіндегі экзопланеталарды зерттеу үшін көптеген телескоптар мен ғарыш аппараттары қолданылады.
- “Кеплер” ғарыш телескопы 2009-2018 жылдары экзопланеталарды зерттеуде маңызды рөл атқарды.
- 2017 жылы TRAPPIST-1 жүйесінде 7 экзопланета ашылды, олардың үшеуі өмір сүру үшін мүмкіндігі бар аймақтарда орналасқан.
- Экзопланеталарды зерттеудің ең көп қолданылатын әдісі – транзиттік әдіс, мұнда планета жұлдыздың алдынан өткен кезде жарықты бөгейді.
- “Радиациялық әдіс” жұлдыздың қозғалысындағы өзгерістер арқылы экзопланеталарды анықтауға мүмкіндік береді.
- Негізгі экзопланеталар Күн жүйесіндегі барлық планеталардан екі есе көп.
- Экзопланеталарды зерттеу ғылымның “астробиология” саласымен тығыз байланысты.
- Ғалымдар экзопланеталардың атмосферасында метан, көмірқышқыл газы сияқты өмірге қажетті газдарды іздестіреді.
- Әлемдегі алғашқы экзопланета атмосферасының құрамын анықтау 2020 жылы өтті.
- “Hubble” және “James Webb” телескоптары экзопланеталарды зерттеуде жаңа мүмкіндіктер ашуда.
- Экзопланеталардың орбиталары әртүрлі болуы мүмкін, кейбіреулері өте қысқа, ал басқалары ұзақ уақыт алады.
- Көптеген экзопланеталар “жылы Юпитер” деп аталады, себебі олар өз жұлдыздарына өте жақын.
- Экзопланеталардың зерттелуі ғарыштық климаттың түсінілуіне көмектеседі.
- Ғылыми болжамдарға сәйкес, экзопланеталардың 60%-дан астамы жұлдыздардан 1,5 астрономиялық бірлік қашықтықта орналасқан.
- Кейбір экзопланеталардың айналасында астрономиялық құбылыстар, мысалы, экзосфералар мен метеорологиялық жүйелер бар.
- Экзопланеталарды зерттеу болашақта басқа ғаламшарларда өмір іздеуімізге мүмкіндік береді.
Экзопланеталар – ғаламның құпияларын зерттеу үшін маңызды нысандар. Олардың әртүрлілігі мен ерекшеліктері астрономия мен астрофизиканың дамуына жаңа бағыттар ашуда. Ғалымдар экзопланеталардың атмосферасын, құрылымын және өмір сүру мүмкіндіктерін зерттей отырып, бізге Ғарыштағы өмірдің бар болуы немесе болмауы туралы көп қызықты деректер береді. Экзопланеталар біздің ғалам туралы түсінігімізді тереңдетіп, болашақ зерттеулер үшін жаңа мүмкіндіктер тудырады.
