Ғаламның пайда болуы – адамзат үшін үлкен құпия және ғылыми зерттеулердің басты тақырыптарының бірі. Астрономдар, физиктер және ғалымдар мыңдаған жылдар бойы ғаламның құрылымы мен тарихын зерттеп келеді. Ғалам қалай пайда болды? Оның құрамы қандай? Бұл сұрақтарға әртүрлі ғылым салалары жауап іздейді. Ғылымның дамуымен ғаламның пайда болуына қатысты көптеген жаңалықтар ашылды, ал жаңа технологиялар мен зерттеулер арқылы ғаламның өткенін жақсырақ түсінуге мүмкіндік туды.
- Ғаламның пайда болуының ең танымал теориясы – Үлкен Жарылыс теориясы.
- Үлкен Жарылыс шамамен 13,8 миллиард жыл бұрын болған.
- Ғаламның бастапқы кезеңінде барлық материя және энергия өте тығыз және ыстық күйде болған.
- Үлкен Жарылыстан кейін ғалам кеңейе бастады және осы күнге дейін кеңейіп жатыр.
- Ғаламның алғашқы секундтарында кварк-глюон плазмасы деп аталатын зат күйі болған.
- Үлкен Жарылыс кезінде элементар бөлшектер, яғни протондар, нейтрондар және электрондар пайда болған.
- Жұлдыздар мен галактикалар Үлкен Жарылыстан шамамен 400 миллион жылдан кейін қалыптаса бастады.
- Ғалымдар ғаламның кеңею жылдамдығын Хаббл тұрақтысы арқылы өлшейді.
- Ғаламның кеңеюін алғаш рет астроном Эдвин Хаббл 1929 жылы байқады.
- Ғаламның 70%-дан астамы қара энергиядан тұрады деп есептеледі.
- Қара энергия ғаламның кеңеюін жеделдетеді.
- Ғаламның 25%-ы қара материядан тұрады деп есептеледі.
- Қара материя көрінбейді, бірақ оның әсері гравитация арқылы байқалады.
- Біздің ғаламның бар болғаны 5%-ы кәдімгі материядан тұрады.
- Үлкен Жарылыстан кейінгі алғашқы үш минутта сутек және гелий сияқты жеңіл элементтер қалыптаса бастаған.
- Қараңғы материя мен қара энергия – ғаламның құпиясы болып қала беретін ең үлкен жұмбақтардың бірі.
- Үлкен Жарылыс теориясын растаған маңызды дәлелдердің бірі – ғаламдық микротолқындық фон радиациясы.
- Микротолқындық фон радиациясы Үлкен Жарылыстан кейінгі қалдық сәуле болып табылады.
- Бұл сәуле 1965 жылы Арно Пензиас пен Роберт Вильсон есімді ғалымдар арқылы ашылды.
- Ғаламның кеңеюі уақыт өткен сайын баяулап, бірақ соңғы миллиардтаған жылдарда қайтадан жеделдей бастаған.
- Біздің галактика – Құс Жолы, шамамен 100 миллиард жұлдыздан тұрады.
- Ғаламдағы ең үлкен галактикалардың бірі – IC 1101 галактикасы.
- Ғаламның болашағына қатысты бірнеше теориялар бар, соның ішінде Үлкен Жыртылыс, Үлкен Тоңу және Үлкен Күйреу.
- Үлкен Жыртылыс теориясы бойынша, ғалам кеңейе отырып, бір күні бөлшектердің өзара байланысын бұзуы мүмкін.
- Үлкен Тоңу теориясы ғалам кеңейген сайын оның температурасы бірте-бірте төмендейді деген идеяны ұсынады.
- Үлкен Күйреу теориясы ғаламның кеңеюі тоқтап, қайтадан жиырылады деп болжайды.
- Біздің күн жүйесі шамамен 4,6 миллиард жыл бұрын газ бен шаң бұлтының гравитациялық әсерінен пайда болған.
- Ғаламда 100 миллиардтан астам галактикалар бар деп есептеледі.
- Галактикалардың үш негізгі түрі бар: спиральді, эллипстік және бұрыс.
- Ең үлкен жұлдыздар суперновалар ретінде жарылып, ғаламға жаңа элементтерді таратады.
- Жұлдыздар арасындағы кеңістік бос емес, онда да газдар мен шаңдар бар.
- Ғалымдар жұлдыздар мен планеталардың пайда болуын газ және шаң бұлттарының гравитациялық күшімен байланыстырады.
- Ғаламның жасы оның кеңею жылдамдығын зерттеу арқылы анықталған.
- Үлкен Жарылыс теориясына дейін ғалымдар ғаламның тұрақты және өзгермейтін екеніне сенген.
- Ғаламдағы ең үлкен жұлдыздардың бірі – UY Щит жұлдызы, оның диаметрі Күннен шамамен 1700 есе үлкен.
- Квазарлар – ғаламдағы ең қуатты энергия көздері, олар өте алыс галактикалардың ортасында орналасқан.
- Жер планетасы Үлкен Жарылыстан шамамен 9 миллиард жыл өткен соң пайда болған.
- Ғаламның шекарасы жоқ деп есептеледі, бірақ оның өлшемі шектеулі.
- Ғаламдағы ең суық нүктелердің бірі – Бумеранг тұмандығы, оның температурасы абсолютті нөлге жақын.
- Жарықтың жылдамдығы ғаламдағы ең жоғарғы жылдамдық болып саналады.
- Ғаламдағы ең кішкентай бөлшектердің бірі – нейтрино, ол өте кішкентай және массасы аз болғандықтан, материямен сирек әрекеттеседі.
- Ғалымдар ғаламның жасын есептеу үшін түрлі радиометриялық әдістерді қолданады.
- Біздің ғалам біртіндеп суынып келеді, бұл оның ұзақ мерзімді дамуының бір белгісі.
Ғаламның пайда болуы мен құрылымы – адамзат баласын қызықтырған маңызды сұрақтардың бірі. Ғалам кеңейіп, өзгеріп отырғандықтан, оның болашағы да бізге әлі жұмбақ болып қала бермек. Ғылым дамыған сайын, ғаламның құпиялары бірте-бірте ашылуда, бірақ әлі де шешілмеген сұрақтар өте көп. Ғаламның бай әрі күрделі құрылымы бізді таңдандыруын тоқтатпайды.
