Планетарлық жүйелер – бұл ғаламшарлар, астероидтар, кометалар және басқа да аспан денелері айналатын орталық жұлдызды қамтитын күрделі құрылымдар. Біздің Күн жүйесі осындай жүйелердің бірі болып табылады, бірақ қазіргі заманғы ғылым басқа да мыңдаған планетарлық жүйелердің бар екенін дәлелдеді. Олар әртүрлі өлшемдерімен, құрамымен және динамикалық сипаттарымен ерекшеленеді. Планетарлық жүйелердің құрылымы мен олардың ішіндегі процестер туралы қызықты деректерді ұсынамыз.
- Планетарлық жүйе – бұл орталық жұлдыздың айналасында айналатын ғаламшарлар мен басқа аспан денелерінен тұратын құрылым.
- Ең белгілі планетарлық жүйе – бұл біздің Күн жүйесі.
- Күн жүйесі тоғыз ғаламшардан тұрса да, Плутон 2006 жылы кіші планета мәртебесіне ауыстырылды.
- Күн жүйесінің жасы шамамен 4,6 миллиард жылды құрайды.
- Планетарлық жүйелердің көпшілігі жұлдыздардың айналасында шоғырланған.
- Планетарлық жүйелерде тек ғаламшарлар ғана емес, сонымен қатар кометалар, астероидтар және метеоридтер де болады.
- Әр жұлдыздың айналасындағы планеталардың саны әртүрлі болуы мүмкін.
- Күн жүйесіндегі ең үлкен ғаламшар – Юпитер.
- Ең кіші ғаламшар – Меркурий.
- Ғалымдар экзопланетарлық жүйелердің көпшілігін Кеплер телескопының көмегімен тапты.
- Кеплер миссиясы 2009-2018 жылдар аралығында жұмыс істеді және 2 600-ден астам экзопланетаны анықтады.
- Экзопланеталар – бұл біздің Күн жүйесінен тыс орналасқан ғаламшарлар.
- Экзопланеталардың көпшілігі жұлдыздан қашықтықта орналасып, оның айналасында тұрақты орбита құрайды.
- Күн жүйесіндегі ғаламшарлар екі топқа бөлінеді: жер тәрізді (Меркурий, Шолпан, Жер, Марс) және алып газдық (Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун).
- Экзопланеталар әртүрлі мөлшерде және пішінде болады, кейбірі Жерге ұқсаса, ал кейбірі Юпитерден әлдеқайда үлкен.
- Планетарлық жүйелердің жұлдыздары орталық рөл атқарады және өздерінің гравитациялық өрістерімен барлық аспан денелерін байланыстырады.
- Қызыл ергежейлі жұлдыздар айналасында да планетарлық жүйелер бар, олар баяу жанып, миллиардтаған жыл бойы жарық береді.
- Бір жұлдызды планетарлық жүйелер ғана емес, сондай-ақ екі немесе одан да көп жұлдыздан тұратын көпжұлдызды жүйелер де бар.
- Ең жақын экзопланетарлық жүйе – Проксима Центавра, ол шамамен 4,24 жарық жылы қашықтықта орналасқан.
- Ғаламшарлардың қалыптасуы газ және шаң дисктерінің шоғырлануынан басталады.
- Қазіргі ғылымда анықталған ең үлкен экзопланета HD 100546 b деп аталады, оның көлемі Юпитерден бірнеше есе үлкен.
- Кейбір планетарлық жүйелерде ғаламшарлар өз жұлдыздарының айналасында өте қысқа орбиталарда айналады, мысалы, бір айналымды бірнеше күнде жасайды.
- Құс жолы галактикасында миллиондаған планетарлық жүйелер бар деп есептеледі.
- Күн жүйесіндегі Нептун және Уран сияқты планеталар мұзды алыптар болып табылады, өйткені олардың атмосферасында сутегі, гелий және мұз бар.
- Қазіргі уақытта белгілі ең көне планетарлық жүйелердің бірі PSR B1620-26 деп аталады, оның жасы шамамен 12,7 миллиард жыл.
- Кейбір планетарлық жүйелердегі ғаламшарлар өз жұлдыздарына тым жақын орналасып, өте ыстық атмосфераға ие болады.
- Планетарлық жүйелердің динамикасы әртүрлі аспан денелерінің өзара гравитациялық өзара әрекеттесуіне байланысты.
Планетарлық жүйелер – бұл біздің ғаламның бай және көпқырлы әлемінің бір бөлігі. Олар әртүрлі формалар мен құрылымдарға ие болып, астрономия мен ғарышты зерттеудің басты нысанына айналды. Жұлдыздардың айналасындағы ғаламшарларды зерттеу арқылы адамзат жаңа экзопланеталар мен өмір сүруге қолайлы орта іздеуде маңызды жаңалықтар ашты. Алдағы жылдары ғалымдар планетарлық жүйелер туралы жаңа ақпараттар алып, біздің ғаламды тануымызды кеңейтуді жалғастыра береді.
