Дамушы психология – бұл адамның өмір бойғы даму процестерін зерттейтін ғылым саласы. Бұл салада балалардың өсуі, ересектердің дамуы және қартайған кездегі психологиялық өзгерістер қарастырылады. Дамушы психология адам мінез-құлқының жас кезеңдеріндегі ерекшеліктерін түсінуге мүмкіндік береді. Одан әрі дамушы психологияның негізгі фактілерімен танысайық.
- Дамушы психология адам дамуының барлық кезеңдерін зерттейді, олар: балалық шақ, жасөспірімдік, ересек кезең және қарттық кезең.
- Бұл салада адамның биологиялық, танымдық, эмоционалдық және әлеуметтік аспектілері қарастырылады, өйткені олар бір-бірімен тығыз байланысты.
- Дамушы психологияның негізгі зерттеу әдістеріне бақылау, сауалнама, эксперимент және лонгитюдтік зерттеулер жатады.
- Балалық шақтағы когнитивті даму Жан Пиаже ұсынған теориялармен кеңінен танымал, ол дамуды төрт кезеңге бөлген: сенсомоторлық, алдын-ала операциялық, нақты операциялық және формалды операциялық.
- Эрик Эриксон ұсынған психоәлеуметтік даму теориясы адамның өмір бойындағы әлеуметтік рөлдер мен тұлғалық қалыптасуын сегіз кезеңге бөледі.
- Жасөспірімдік кезеңде тұлғалық және әлеуметтік дамуға басты назар аударылады, себебі бұл кезде адам өзіндік бірегейлік пен мақсаттарын қалыптастырады.
- Зерттеушілер даму процесіне генетика мен қоршаған ортаның өзара әсерін ерекше назарға алады, бұл – табиғат пен тәрбие арасындағы байланыс мәселесі.
- Баланың алғашқы бес жылы өте маңызды деп саналады, өйткені дәл осы кезеңде ми құрылымы мен танымдық қабілеттер қалыптасады.
- Тіл дамуы да даму психологиясының маңызды аспектілерінің бірі, ол баланың танымдық және әлеуметтік дамуына тікелей әсер етеді.
- Дамушы психология бойынша адамның моральдық түсініктері жастың өсуіне қарай күрделене түседі, бұл Лоуренс Кольбергтің моральдық даму теориясымен дәлелденген.
- Ата-аналар мен қоршаған ортаның әсері баланың мінез-құлқының қалыптасуына үлкен әсер етеді, бұл әсіресе ерте балалық шақта айқын көрінеді.
- Зейін, жады және логикалық ойлау қабілеттері баланың когнитивті дамуының негізгі компоненттері болып табылады.
- Өмір бойы даму процессі адамның физикалық жағдайына, эмоцияларға, қарым-қатынастарға және өмірлік тәжірибесіне байланысты өзгереді.
- Адамның эмоциялық тұрақтылығы жасөспірімдік және ересек кезеңдерде жетіледі, бұл өзін-өзі бақылауға, мақсат қоюға және әлеуметтік бейімделуге әсер етеді.
- Қартайған кезде адамның когнитивті қабілеттері біршама төмендеуі мүмкін, бірақ тәжірибеге негізделген даналық пен эмоциялық тұрақтылық артады.
- Дамушы психологияның нәтижелері білім беру, психология, медицина және әлеуметтану салаларында қолданылады, себебі бұл ғылым адамның дамуын терең түсінуге мүмкіндік береді.
- Психологиялық зерттеулерде әрбір адамның дамуының жеке ерекшеліктері бар екендігі ескеріледі, яғни адамдардың даму қарқыны әртүрлі болуы мүмкін.
- Дамушы психология әлеуметтік дағдылардың, өзін-өзі танудың және эмоциялық интелекттің өмір бойында қалай қалыптасатынын зерттейді.
Дамушы психология адамның өмірлік жолындағы өзгерістерді түсінуге және олардың жеке дамуына қалай әсер ететінін зерттеуге бағытталған. Бұл саладағы білім бала тәрбиесінде, әлеуметтік қарым-қатынастарды қалыптастыруда және жеке тұлғаның дамуын қолдауда маңызды рөл атқарады. Дамушы психологияның зерттеулері арқылы адам өмірінің әр кезеңінде кездесетін психологиялық ерекшеліктері жақсы түсіндіріледі.
