Экономикалық теория – адамзаттың экономикалық қызметін, нарықтық жүйелерді, өндіріс пен тұтынуды түсіндіруге арналған ғылым саласы. Бұл теория адамзат қоғамындағы экономикалық процестерді, олардың заңдылықтарын және дамуының негізгі принциптерін зерттейді. Экономика саласы дамыған сайын, жаңа теориялар мен көзқарастар пайда болып, бұрынғы түсініктер қайта қаралып отырады. Төменде экономикалық теорияның негізгі фактілерін ұсынамын.
- Экономикалық теорияның бастаулары ежелгі Грекиядан шыққан, оның негізін қалаушылардың бірі Аристотель болған.
- Адам Смиттің «Ұлттар байлығы» (1776) кітабы экономикалық теорияның классикалық мектебінің негізін қалаған.
- Меркантилизм – ерте экономикалық теория, оның мәні мемлекеттің байлығы алтын және күміс қорымен өлшенеді деп есептеген.
- Физиократтар XVIII ғасырда экономикалық құндылықтың жалғыз көзі ауыл шаруашылығы деп есептеген.
- Адам Смит нарықтық жүйені түсіндіру үшін «көрінбейтін қол» концепциясын енгізді.
- Карл Маркс өзінің «Капитал» еңбегінде өндіріс құралдарына меншік арқылы еңбекшілердің қанауын түсіндірді.
- Джон Мейнард Кейнс ХХ ғасырда экономикалық циклдерді басқару үшін мемлекет белсенді араласуы керек деген пікірді ұсынды.
- Кейнстік экономикада үкіметтің шығыстары арқылы жұмыссыздық пен инфляцияны басқару мүмкіндігі қарастырылған.
- Маржинализм – экономикалық теорияда баға мен өндірістік шешімдер шекті көрсеткіштерге негізделген.
- Альфред Маршаллдың «Экономика принциптері» кітабы неоклассикалық экономикалық теорияның негізін қалады.
- Монетаризм экономикалық тұрақтылық үшін ақша массасының өсу қарқынын бақылау қажет деп санайды.
- Милтон Фридман монетаризмнің ең белгілі өкілі болып табылады.
- Пайдасын барынша көбейту – неоклассикалық экономикалық теорияның негізгі қағидаларының бірі.
- Сұраныс пен ұсыныс экономикалық теорияның негізгі элементтері болып табылады, олар нарықтағы тепе-теңдікті анықтайды.
- Бертранд бәсекелестік моделінде фирмалар баға арқылы бәсекелеседі деп саналады.
- Олигополия жағдайында нарықта бірнеше ірі компаниялар үстемдік етеді.
- Джозеф Шумпетер инновацияларды экономикалық дамудың басты қозғаушы күші деп есептеді.
- Аукцион теориясы – экономикалық теорияның бір тармағы, ол аукциондар мен баға белгілеу механизмдерін зерттейді.
- Қор нарығының тиімділік гипотезасы – барлық ақпараттардың нарық бағасына толығымен енетінін білдіреді.
- Қысқа мерзімді шығындар мен ұзақ мерзімді шығындар арасында айырмашылық бар, оны неоклассикалық теория түсіндіреді.
- Жалпы тепе-теңдік теориясы Леон Вальрас тарапынан ұсынылған және барлық нарықтардың өзара байланысын сипаттайды.
- Бағалардың икемділігі – сұраныстың немесе ұсыныстың баға өзгерісіне әсерін сипаттайтын көрсеткіш.
- Халықаралық сауда теориясы әртүрлі елдер арасындағы сауда артықшылықтарын түсіндіреді.
- Лоренц қисығы табыстардың теңсіздігін графикалық түрде көрсетеді.
- Жанама шығындар мен сыртқы әсерлер – нарықтың сыртқы жағдайларын сипаттайтын экономикалық құбылыстар.
- Қаржы нарығы экономикалық ресурстарды жинақтауға және оларды тиімді пайдалануға мүмкіндік береді.
Экономикалық теория – бұл тек абстрактылы концепциялар ғана емес, сонымен қатар олар күнделікті өміріміздің әртүрлі аспектілерінде көрініс табатын нақты заңдылықтар мен ережелердің жиынтығы. Осы фактілердің негізінде экономика туралы түсінігімізді тереңдетуге және болашақтағы экономикалық процестерді болжауға болады. Экономикалық теорияны меңгеру арқылы біз қоғамдағы ресурстарды тиімді пайдалануға және өзіміздің экономикалық мүмкіндіктерімізді барынша жүзеге асыруға үйренеміз.
