Ғылым философиясы – бұл ғылымның мәні, әдістері, шектеулері және ғылымдағы білімнің шындыққа сай келуі туралы ойлауды мақсат ететін философиялық сала. Ғылым философиясы ғылымның қалай жұмыс істейтінін, оның қалай дамитынын және ғылымның қоғамға, мәдениетке әсерін зерттейді. Ол ғылымды түсінудің негізгі қағидаларына тоқталып, ғылыми білімнің қалай пайда болатынын және қандай әдістермен дәлелденетінін талдайды. Бұл мақалада ғылым философиясының негізгі деректері мен ұстанымдары туралы айтылады.
- Ғылым философиясы XIX ғасырда ғылыми революция нәтижесінде пайда болды.
- Ғылым философиясының негізін қалаушылардың бірі – Огюст Конт, ол «позитивизм» атты бағытты дамытты.
- Карл Поппер ғылым философиясында маңызды тұлға болып табылады, ол «фальсификация» ұғымын енгізді, яғни ғылыми теориялардың тексеруге және жалған екендігін дәлелдеуге болатындығы.
- Ғылым философиясы «индуктивті» және «дедуктивті» әдістерді зерттейді, олар ғылыми зерттеулерде қолданылатын негізгі логикалық әдістер.
- Индуктивті әдіс жекелеген фактілерден жалпы ережелерді қалыптастыруды мақсат етеді.
- Дедуктивті әдіс жалпы ережелерден жекелеген фактілерді анықтауға бағытталған.
- Томас Кун ғылым тарихында ғылыми революциялардың рөлін зерттеген, ол «парадигмалар» мен олардың өзгеруі туралы теорияны ұсынды.
- Ғылыми революция – бұл ғылымдағы негізгі теориялардың күрт өзгеруі.
- Парадигма – ғылымда қабылданған теориялар мен әдістердің жүйесі.
- Феноменализм ғылым философиясының маңызды тұжырымдамаларының бірі, ол біздің қабылдағанымыз тек біздің санамызда бар екендігін айтады.
- Ғылым философиясында «эмпиризм» термині ғылымның тек қана тәжірибе арқылы білім жинау керек деген ұстанымды білдіреді.
- Ғылым философиясының бір саласы – метафизика, ол болмыс, өмір және шындық туралы жалпы сұрақтарды зерттейді.
- Ғылым философиясында реализм мен антиреализм туралы пікірталас маңызды орын алады, ол ғылыми теориялар шындықты қалай сипаттайтындығы туралы сұрақтарды қамтиды.
- Ғылыми әдіс – ғылым философиясындағы басты зерттеу объектілерінің бірі, ол гипотезаларды тұжырымдау, эксперименттер жүргізу және нәтижелерді талдауды қамтиды.
- Ғылым философиясында «теориялық жүктемелік» түсінігі бар, ол біздің бақылауларымыздың теорияларымызға тәуелділігін көрсетеді.
- Ғылым философиясында «кумулятивизм» деп аталатын тұжырымдама бар, ол ғылыми білімнің біртіндеп жиналатындығын және жаңа білім бұрынғы білімдерге негізделетіндігін айтады.
- Ғылым философиясының бір аспектісі – этика, ол ғылымдағы моральдық мәселелерді, мысалы, зерттеу әдістерінің әділдігі мен нәтижелердің адалдығын зерттейді.
Ғылым философиясы ғылыми білімнің қалай пайда болатынын және қалай өзгеретінін түсінуге мүмкіндік береді. Ол ғылымды түсіну мен қолданудың маңызды аспектілерін анықтайды, және ғылымның қоғамға әсерін зерттейді. Осы философиялық сала ғылым мен қоғам арасындағы қарым-қатынасты анықтауға, сондай-ақ ғылыми зерттеулердің құндылықтарын түсінуге көмектеседі. Ғылым философиясы – бұл ғылымның тек қана зерттеу құралы емес, сонымен қатар мәдени және этикалық мәнге ие екендігін көрсететін маңызды білім саласы.
