Мазмұны
Адам – жаратылысы бойынша әлеуметтік тіршілік иесі, дегенмен тіпті ең ашық мінезді жанның өзі кейде басқалармен араласудан қажиды. Мұндай шаршау тек физикалық ғана емес, психикалық жағынан да байқалады, әсіресе егер сөйлесу ұзаққа созылып, күйзелісті жағдайлармен қатар жүрсе. Бүгінгі шапшаң өмір ырғағы, үздіксіз кездесулер мен хабарламалар легі жүйке жүйесіне айтарлықтай салмақ түсіреді. Себебі кез келген қарым-қатынас адамның күшін, зейінін және эмоционалдық қатысуын талап етеді. Осы ресурстар таусылғанда ішкі босап қалу сезімі пайда болады. Сондықтан бұл жағдайды дұрыс түсініп, уақытында қалпына келу – психикалық саулықтың маңызды шарттарының бірі.
Қарым-қатынасқа байланысты шаршаудың себептері
Адамдармен ұзақ сөйлескеннен кейінгі қажу әртүрлі факторларға байланысты болады. Кейде бұл адамның ішкі ерекшеліктеріне, кейде сыртқы жағдайларға байланысты туындайды. Ең жиі кездесетін себептер мыналар:
- өзгелердің көңіл күйіне үнемі бейімделу қажеттігі;
- жеке кеңістіктің және өз-өзімен оңаша қалуға уақыттың жетіспеуі;
- сөйлесу кезінде эмоцияларды бақылауда ұстау қажеттілігі;
- қақтығыстар мен мәжбүрлі әңгімелерге қатысу;
- мағынасыз, беткі деңгейдегі диалогтардың көптігі.
Егер бұл факторлар бір уақытта қатар келсе, адам жылдам шаршайды. Әсіресе, әр кездесуді сынақ ретінде қабылдайтын интроверттер үшін бұл жағдай қиынға соғады.
Қай түрдегі қарым-қатынас ең қатты қажытады
Әрбір қарым-қатынас бірдей дәрежеде шаршатпайды. Кейбір сөйлесулер көп энергияны талап етеді. Төменде ең жиі шаршататын қарым-қатынас түрлері берілген:
- Қақтығысты әңгімелер. Өзіңнің көзқарасыңды қорғауды талап ететін шиеленісті диалогтар үлкен энергияны жұтады. Қысқа дау-дамайдың өзі адамды қажытып жібереді.
- Мағынасыз әңгімелер. Ізеттілік үшін ғана айтылатын сөздер ешқандай эмоциялық қайтарым бермейді. Мұндай сөйлесулер адамға босқа уақыт жоғалтқандай әсер қалдырады.
- Үлкен топпен араласу. Жиындар, тойлар немесе ұжымдық шаралар көп назар аударуды қажет етеді. Әртүрлі адамдармен үнемі байланыста болу адамның зейінін тез сарқып жібереді.
- Токсикалық адамдармен қарым-қатынас. Шағымдануға, басымдық көрсетуге немесе эмоциямен манипуляция жасауға бейім жандармен сөйлесу өте ауыр. Мұндай адамдармен кездескеннен кейін ішкі қобалжу және шаршау сезімі басым болады.
- Клиенттермен немесе оқушылармен жұмыс. Егер жұмыс барысында үнемі адамдармен байланыс орнату қажет болса, бұл мамандық иелері үшін күйіп кету қаупін арттырады. Мұғалімдер, дәрігерлер, кеңесшілер мұндай шаршауға бейім келеді.
Адам үшін қандай жағдайлардың көбірек күш алатынын түсіну – өз ресурстарыңды тиімді басқарудың кілті.
Қарым-қатынастан шаршаудың белгілері
Біз өзіміздің ашушаңдығымыздың немесе енжарлығымыздың себебі – шамадан тыс араласу екенін әрдайым аңғара бермейміз. Мына белгілерге назар аудару қажет:
- зейін қоюдың қиындауы, басқаларды тыңдағың келмеуі;
- алдағы кездесулерге алаңдаушылық сезімі;
- жалғыз қалғың келуі, хабарламаларға жауап бергің келмеуі;
- басқа адамдардың сөздерінен немесе дауысынан тітіркену;
- ішкі шаршау немесе шамадан тыс жүктеме сезімі.
Осындай белгілер пайда болғанда, бір сәт кідіріп, қарым-қатынасқа қатысты кестеңді қайта қарау орынды болады. Бұл – әлсіздік емес, ағзаның қалыпты қорғаныс реакциясы.
Шаршаған кезде қалай қалпына келуге болады
Қайта күш жинау үшін жай ғана сөйлесуді доғару жеткіліксіз. Маңыздысы – нақты, саналы демалу тәсілдерін қолдану. Төменде пайдалы ұсыныстар берілген:
- сүйікті ісіңмен жеке айналысып, оңашада уақыт өткізу;
- табиғатта серуендеу немесе ақпарат ағынын азайту;
- бір-екі күн болса да, байланыс санын қысқарту;
- тыныс алу жаттығуларын немесе медитацияны қолдану;
- экран алдынан демалу, әлеуметтік желілерден үзіліс жасау;
- жеңіл физикалық белсенділікпен айналысу;
- тек сенімді, жылы адамдармен ғана сөйлесу.
Кейде қысқа уақыттық тынығудың өзі ішкі тепе-теңдікті қалпына келтіру үшін жеткілікті болады.
Қарым-қатынасқа байланысты қажуды болдырмаудың жолдары
Өзіңді күйзеліске ұшыратпай, алдын ала сақтық шараларын қолдану – әлдеқайда тиімді. Бұл үшін мынадай әдістер пайдалы:
- Жеке уақытты жоспарлау. Әр күнде тыныштықта өткізілетін шағын үзілістер психологиялық саулыққа оң әсер етеді. Күніне кемінде 30 минуттық оңашалық адамға қайта қуат береді.
- Шекара қоюды үйрену. Әңгімеден бас тарту, сөйлесуді кейінге қалдыру немесе уақтылы аяқтау – ішкі жайлылықты сақтауға көмектеседі. Бұл – әсіресе қарым-қатынасты өз бетімен бастайтын адамдармен маңызды.
- Қоршаған ортаны саналы таңдау. Жақын ортада қолдау білдіретін, шынайы адамдардың болуы стрессті азайтады. Энергияны сорып алатын байланыстардан бас тарту – өзіңе деген құрметтің белгісі.
- Цифрлық шуды азайту. Үздіксіз хабарламалар мен ескертулер адамды зейінсіз етеді. Смартфоннан келетін жүктемені бақылау арқылы қажуды болдырмауға болады.
- Өзіңнің жай-күйіңе көңіл бөлу. Эмоциялық шаршаудың алғашқы белгілерін дер кезінде байқасаң, оның алдын алуға да жеңіл болады. Бұл күйзелістің тереңдеуіне жол бермейді.
Бұлар – өмір салтына кедергі келтірмейтін, бірақ жағымды әсер беретін пайдалы дағдылар.
Қарым-қатынастан шаршау – қалыпты құбылыс. Бұл – қазіргі заманда жиі кездесетін жағдай, әсіресе үнемі байланыста болуды талап ететін ортада. Ең маңыздысы – ішкі жағдайды тыңдай білу және өзіңе үзіліс жасауға рұқсат беру. Мұндай қамқорлық эгоизм емес, керісінше адамның толыққанды өмір сүруінің алғышарты. Уақытылы жалғыз қалып, қайта күш жинау – зейінділік пен эмоциялық тұрақтылықты сақтауға көмектеседі. Ал бұл өз кезегінде адамдармен шынайы әрі жағымды байланыс орнатуға мүмкіндік береді.
