Мазмұны
Эмоциялық күйзеліс адамның тамақтану әдеттеріне тікелей әсер етеді. Уайым, шаршау немесе күйзеліс кезінде көпшілік тамақ арқылы жұбаныш іздейді, алайда бұл реакция көбінесе бейсаналы түрде жүреді. Мұндай мінез-құлық уақыт өте келе тұрақты әдетке айналып, дұрыс тамақтану тәртібін бұзады. Жейтін тағам тек аштықты қанағаттандырудың құралы емес, кейде эмоциялық ауыртпалықтың орнын алмастыратын тәсілге айналады. Сондықтан бұл мәселенің себептерін түсініп, оны басқаруға үйрену – денсаулық пен өзін-өзі реттеудің маңызды бөлігі.
Неліктен стресс адамды артық тамақ жеуге итермелейді
Адам ауыр жағдайға тап болғанда, ағза оны қауіп ретінде қабылдайды. Стресс гормондары, әсіресе кортизол, миға қауіп төнді деп сигнал береді. Осындай кезде ағза тез қуат көзін іздейді, ал жоғары калориялы, тәтті немесе майлы тағамдар қысқа уақыт ішінде ләззат сыйлайды. Бұл – уақытша тыныштандырудың амалы ғана.
Мұндай реакция мәселеге нақты шешім бермейді, тек оның бетін бүркемелейді. Соңында адам күйзелістен тамақтанады, кейін артық жегені үшін өзін кінәлайды, бұл – жаңа күйзелістің себебі болады. Бұл тұйық шеңберден шығу үшін өзін бақылау және сана-сезімді дамыту қажет.
Эмоциялық аштық пен шынайы аштықтың айырмашылығы
Артық тамақтанудан сақтану үшін шынайы аштық пен эмоциялық құмарлықты ажырата білу маңызды. Бұл екі жағдайда байқалатын белгілер мыналар:
- шынайы аштық біртіндеп пайда болып, асқазанда аштық сезімімен қатар жүреді;
- эмоциялық аштық кенеттен пайда болып, көбіне нақты бір тағамды қалау түрінде білінеді;
- шынайы аш адам кез келген тағамға дайын болады;
- эмоциялық аштықта көбінесе тәтті, тұзды немесе ұн өнімдері таңдалады;
- нақты аштықты басқаннан кейін қанағат сезімі пайда болады;
- эмоциядан туындаған тамақтану көңіл күйді жақсартпай, өкініш тудырады.
Бұл айырмашылықтарды түсіну арқылы адамның өз қажеттілігіне байыппен қарауы артады.
Шұғыл артық жеуге итермелейтін сәтте не істеуге болады
Күйзеліс кезінде бір нәрсе жегіңіз келсе, өз-өзіңізді тоқтата білу маңызды. Мұндайда көмектесетін қарапайым тәсілдер бар:
- терең тыныс алып, бірнеше рет жай демалу;
- бір стақан су ішіп, 10 минут күту;
- серуенге шығу, музыка тыңдау немесе біреуге қоңырау шалу;
- ішкі сезім мен ойды жазып шығу;
- тамақ – жалғыз жұбаныш емес екенін еске түсіру;
- «алдымен ойланамын, кейін жеймін» деген ішкі ұстанымды қолдану.
Бұл әдістер мәселені бірден шешпесе де, автоматты әрекетке жол бермей, санаға бақылау береді.
Артық тамақтанудан сақтайтын пайдалы әдеттер
Стресстік жағдайда артық тамақтанбау үшін алдын ала қарапайым әрі тұрақты дағдыларды қалыптастыру қажет. Олар ағзамен байланысты нығайтып, эмоциялық тұрақтылықты арттырады:
- Ағзаның белгілеріне құлақ асу. Шын аштық пен тойыну сезімін анықтауға тырысыңыз. Бастапқыда бұл қиын болуы мүмкін, бірақ уақыт өте келе бұл дағды дамиды.
- Белгілі бір режиммен тамақтану. Белгілі бір уақытта тамақ ішу қандағы қанттың күрт өзгеруіне жол бермейді. Бұл өз кезегінде күйзеліске бейімділікті азайтады.
- Стресске басқа реакция табу. Тамақтың орнына өзіңізге ұнайтын әрекетті таңдаңыз. Жылы душ, жеңіл жаттығу немесе сүйікті фильм көңіл-күйді жақсартады, әрі денсаулыққа зиян келтірмейді.
- Аса құмар тудыратын тағамдарды көзден алыстату. Егер үйде тек пайдалы өнімдер болса, тіпті күйзелісті жағдайда да дұрыс таңдау жасау оңайға түседі.
- Тағам мен эмоция күнделігін жүргізу. Қай кезде артық жеуге бейім болатыныңызды байқай бастайсыз. Бұл әдеттерді алдын ала тануға және реттеуге көмектеседі.
Мұндай әрекеттер — ұзақмерзімді нәтиже беретін профилактика. Олар арқылы адам өз қалауын саналы түрде басқара алады.
Тамақтану тек физиологиялық қажеттілік емес, сонымен қатар ішкі жан дүниенің айнасы. Стресті тәттімен басу – өзіңізді тыныштандырудың тәсілі ғана. Алайда оның шынайы себебін танып, оған сай әрекет ете білсек, таңдау еркіндігі артады. Өзіңізді тыңдау, нақты не қажет екенін түсіну және өз денеңізге қамқорлық таныту – теңгерімді өмір сүрудің басты кепілі. Тамақпен емес, жылы сөзбен, қозғалыспен, тыныштықпен өзіңізді қолдаған сайын денеңіз бен санаңыз да рақметін айтады.
