Мазмұны
Кейде тәттіге деген құмарлық бейкүнә әдет секілді көрінеді. Алайда үнемі тәтті нәрсе жегің келіп тұруы ағзадағы физиологиялық немесе эмоционалдық себептермен байланысты болуы мүмкін. Мұндай құмарлық дұрыс тамақтануға кедергі келтіріп, энергия деңгейінің ауытқуына және артық салмақтың пайда болуына себеп болуы ықтимал. Сол себепті мұндай күйдің себебін анықтап, оны жеңіл әрі тиімді жолмен басқаруға тырысу – жалпы денсаулықты жақсартудың маңызды қадамы. Бұл мақалада тәттіге деген тұрақты құмарлықтың себептерін қарастырып, оны азайту жолдарын ұсынамыз.
Тәттіге құмартудың ықтимал себептері
Ағзада тұрақты түрде тәттіге деген қажеттілік пайда болуы тек қана әдетпен емес, ішкі жүйелердің жұмысымен де байланысты болуы мүмкін.
Қажетті қоректік заттардың жетіспеуі
Тәтті жегіңіз келетін болса, оның себебі тағам құрамында маңызды элементтердің жетіспеуі болуы мүмкін:
- ақуыз, жасұнық немесе пайдалы майлар тапшылығы;
- магний, хром немесе мырыштың жетіспеушілігі;
- баяу көмірсуларды жеткіліксіз тұтыну.
Аталған заттардың барлығы қандағы глюкоза деңгейін тұрақты ұстап тұруға көмектеседі. Егер олар ағзаға жетпесе, ми жылдам энергия алудың жолын тәтті арқылы іздейді.
Эмоциялық тамақтану
Көптеген адамдар тәттіні жұбаныш ретінде қабылдайды:
- күйзеліс кезінде кортизол деңгейі көтеріледі;
- тәтті тағам дофамин жүйесін белсендіреді;
- жалғыздық немесе іш пысу кезінде тәттіге деген құштарлық артады.
Тәтті тамақ күйзелісті жеңілдетудің немесе көңіл-күйді көтерудің құралына айналып кетуі мүмкін.
Ұйқының бұзылуы
Ұйқының жеткіліксіздігі гормондардың теңгерімсіздігіне әкеледі:
- аштық гормоны – грелиннің деңгейі артады;
- тәбетті тежейтін лептин мөлшері азаяды;
- шаршағандықтан ағза жылдам қуат көзін іздейді.
Күніне 6–7 сағаттан аз ұйықтау тәттіге деген құмарлықты күшейтеді, тіпті дұрыс тамақтанатын адамдардың өзінде.
Тәттіге деген құштарлықты қалай азайтуға болады
Бұл мәселені шешу үшін кешенді амалдар қажет. Мақсат – тек тәттіні шектеу емес, сонымен қатар оның пайда болу себептерін жою.
Рационды қайта қарастыру
Ең бірінші – дұрыс тамақтану принциптерін енгізу. Көмірсулардан бірден бас тартудың немесе өзіңізді аштыққа салудың қажеті жоқ.
- әрбір негізгі тамақтану кезінде ақуыз бен май болсын;
- дәнді дақылдар мен көкөністерді көбірек тұтыныңыз;
- таңғы асты өткізіп алмаңыз, әсіресе жасұныққа бай тағамдармен.
Осылай қандағы қант деңгейі тұрақталып, кездейсоқ тәтті жеу ниеті сирейді.
Стресті басқаруды үйрену
Эмоциялық себептер басты триггер болса, алдымен солармен жұмыс істеу керек:
- тыныс алу жаттығулары мен медитацияны қолданып көріңіз;
- серуендеу, сурет салу немесе досыңызбен сөйлесу сияқты әдістерді қолданыңыз;
- қажет болса, психологқа жүгініңіз.
Күйзеліс азайған сайын тәттіге деген құмарлық та азая бастайды.
Ұйқыны қалыпқа келтіру
Ұйқы дұрыс болса, гормоналды тепе-теңдік те тұрақталады. Ұйқының сапасын жақсарту үшін:
- ұйықтау және ояну уақытын тұрақты ұстаныңыз;
- ұйқы алдында жарқын жарық пен экранды шектеңіз;
- түстен кейін кофе ішуден аулақ болыңыз.
Жақсы ұйқы тәбетті реттейді және тәттіге тәуелділікті азайтады.
Мінез-құлықтық тәсілдерді пайдалану
Кейде қарапайым психологиялық әдістер диетадан да тиімді болуы мүмкін. Мысалы:
- Тәттіні алдын ала жоспарлаңыз. Тәттіні кенеттен жеуден гөрі, оны белгілі бір уақытқа жоспарлау әлдеқайда тиімді. Бұл артық жегеніңіз үшін өкініш сезімін төмендетеді және порцияны бақылауға көмектеседі.
- Тәттіні біртіндеп азайтыңыз. Қанттан толықтай бас тарту қиын болса, мөлшерін аз-аздап кемітіңіз. Біраз уақыттан кейін дәм рецепторлары бейімделіп, құмарлық әлсірейді.
- Альтернативаларды қолданыңыз. Жемістер, қара шоколад немесе табиғи смузи тәттінің орнын баса алады. Бастысы – олардың мөлшерін бақылау.
- Азғыруларды көзден алыстатыңыз. Кәмпит пен печенье үйіңізде қолжетімді болмаса, оларды жегіңіз де келмейді. Көзге көрінетін жерде пайдалы жеңіл тағамдарды ұстаңыз – жаңғақ, йогурт немесе жидектер.
Бұл әдістерді біртіндеп енгізу арқылы жақсы нәтижеге қол жеткізуге болады, әсіресе олар күйзеліске әкелмесе.
Мамандардың көмегі қажет болатын жағдайлар
Кейде тәттіге деген құмарлық тереңірек денсаулық мәселесін білдіруі мүмкін:
- зат алмасудың бұзылуы немесе инсулинге төзімділік;
- гормоналды теңгерімсіздік;
- тамақтану тәртібінің бұзылуы.
Егер бұл жағдай күнделікті өмірге кедергі келтіре бастаса, эндокринологқа, нутрициологқа немесе психотерапевтке жүгінген жөн.
Тәттіні қалаудың астарында ағзаның көмектесу туралы сигналы жатуы мүмкін. Мұндай белгіні елемей, өзіңізбен күресудің орнына, оны түсініп, қажеттілікті ақылмен қанағаттандыру маңызды. Тамақтану тәртібін жақсарту, күйзелісті азайту және ұйқыны дұрыстау арқылы тәттіге деген құмарлықты табиғи жолмен жеңуге болады.
