Циклондар – атмосфералық құбылыстардың ең қауіпті және күрделі түрлерінің бірі. Олар көбінесе тропикалық аймақтарда пайда болып, үлкен аумақтарға тарайды. Циклондар алып дауылдармен, қатты желдермен, жауын-шашынмен және су тасқындарымен байланысты болады. Бұл құбылыстардың күштілігі табиғи апаттарға алып келуі мүмкін, сондықтан олардың шығу себептері мен әсерлерін түсіну маңызды.
- Циклон дегеніміз – төмен қысымды аймақта пайда болатын және ауа массаларының айналуынан туындайтын атмосфералық құбылыс.
- Циклондар оңтүстік жартышарда сағат тілі бағытымен, ал солтүстік жартышарда сағат тіліне қарсы айналады.
- Циклонның орталық бөлігі «көз» деп аталады және бұл жерде ауа райы салыстырмалы түрде тыныш болады.
- Циклондардың ең күшті түрлері – тропикалық циклондар.
- Тропикалық циклондар негізінен мұхиттарда пайда болады.
- Циклондардың желдерінің жылдамдығы сағатына 300 км-ге дейін жетуі мүмкін.
- Циклонның орталық қысымы айналасындағы ауа қысымынан төмен болады.
- Циклондарда ауаның көтерілуі және бұлттардың түзілуі байқалады.
- Циклондар теңіз деңгейін көтеріп, су тасқындарына себепші болуы мүмкін.
- Циклондар жиі жауын-шашын, найзағай және қатты желдермен қатар жүреді.
- Циклондардың диаметрі бірнеше жүздеген шақырымға жетуі мүмкін.
- Циклондар бірнеше күннен бірнеше аптаға дейін созылуы мүмкін.
- Тропикалық циклондардың пайда болу себебі – мұхиттағы жылы су.
- Циклондар көбінесе күз және жаз айларында қалыптасады.
- Циклондардың күші негізінен су бетінен буланған жылу энергиясына байланысты.
- Циклондар материкке жеткенде өз күшін жоғалтады, өйткені құрғақ жер суық болады.
- Циклондар ең жиі Оңтүстік-Шығыс Азия, Австралия, Мексика шығанағы және Кариб теңізі аймақтарында кездеседі.
- Циклонның түріне байланысты ол «тайфун», «ураган» немесе «тропикалық дауыл» деп аталады.
- Циклондардың жойқын әсерлеріне су тасқындары, лай көшкіні және құрылыстардың бұзылуы жатады.
- Циклон кезінде желдің бағыты бірнеше рет өзгеруі мүмкін, бұл дауылды қауіпті етеді.
- Циклонның алғашқы кезеңінде су беті жылы болғандықтан, ол жылдам күш жинайды.
- Циклондар кейде өзімен бірге мұзды жаңбыр, қар немесе бұршақ алып келеді.
- Циклонның ұзақтығы оның аумақты қамтуымен және қоршаған орта жағдайларымен байланысты.
- Циклондар халықтың көші-қонуына себеп болуы мүмкін.
- Циклондар нәтижесінде ауыл шаруашылығы дақылдары жойылып, экономикалық шығындар орын алады.
- 1970 жылы Бангладеште болған циклон 300 000-нан астам адамның өмірін қиған ең жойқын циклондарының бірі болды.
- Әлемдегі ең күшті циклондарының бірі 2013 жылы Филиппинде болған «Хайян» циклоны болып саналады.
- Циклондар атмосферадағы жылу мен ылғалды тасымалдау арқылы климатқа әсер етеді.
- Циклондар жер бедерін өзгертетін табиғи факторлардың бірі болып табылады.
- Циклондардың жылдық орташа саны шамамен 80-90 аралығында.
- Циклондар ауа райын болжауда ең күрделі құбылыстардың бірі болып табылады.
- Циклонның пайда болуын зерттеу метеорологтардың ауа райын болжауда маңызды құралдарының бірі.
- Циклондардың атаулары алдын ала дайындалып, әр аймақтың өз атау беру ережелері бар.
- Циклонның максималды күші оның ортасына жақын жерлерде байқалады.
- Циклондар тек тропикалық аймақтарда ғана емес, қоңыржай және полярлық аймақтарда да пайда болуы мүмкін.
- Полярлық аймақта пайда болатын циклондар «арктикалық циклон» деп аталады.
- Циклондардың ішіндегі ең қауіптілерінің бірі – супертайфундар.
- Циклондар ауа қысымының айырмашылықтарына байланысты үлкен ауа массаларын қозғалысқа келтіреді.
- Циклондар құрлыққа жеткенде жылдамдығын жоғалтса да, әлі де үлкен қауіп төндіреді.
- Циклондардың энергиясы орасан зор, олардың күші ондаған ядролық бомбалардың энергиясына тең.
- Климаттың өзгеруі циклондардың жиілігі мен күшіне әсер ететіні туралы зерттеулер бар.
Циклондар – табиғаттың ең күшті құбылыстарының бірі, олар көптеген адам шығындары мен материалдық зиян келтіруі мүмкін. Дегенмен, олардың пайда болуы мен дамуы метеорологтарға климаттың өзгеруін және ауа райының күрделі құбылыстарын түсінуге мүмкіндік береді. Циклондар тек апатты құбылыс емес, сонымен қатар табиғи тепе-теңдікті сақтауда маңызды рөл атқарады. Оларды зерттеу әрі қоршаған ортаға бейімделу әрі болашақта табиғи апаттардың алдын алу жолдарын іздеуде маңызды болып қала береді.
