Мұхиттар – Жер шарындағы ең кең көлемді және терең су қоймалары, олар планетамыздың климатына, экожүйесіне және өмірдің дамуына үлкен әсер етеді. Мұхиттардың байлығы мен құпиялары әлі де толық зерттелмеген, және олар адамзат үшін ғаламның белгісіз кеңістігіндей. Мұхиттардағы су айналымы мен биологиялық процестер Жердегі тіршіліктің тұрақтылығын қамтамасыз етеді.
- Әлемде бес негізгі мұхит бар: Тынық мұхиты, Атлант мұхиты, Үнді мұхиты, Солтүстік Мұзды мұхит және Оңтүстік Мұхит.
- Тынық мұхиты – әлемдегі ең үлкен және ең терең мұхит, оның ауданы шамамен 168 миллион шаршы километрді құрайды.
- Мариана шұңғымасы – Тынық мұхитындағы ең терең нүкте, ол шамамен 11,034 метр тереңдікте орналасқан.
- Атлант мұхиты – көлемі бойынша екінші орында, оның ауданы шамамен 106 миллион шаршы километр.
- Гольфстрим – Атлант мұхитындағы ең танымал жылы ағыс, ол Солтүстік Америка жағалауынан бастап, Еуропаға дейінгі ауқымды қамтиды.
- Үнді мұхиты – әлемдегі үшінші үлкен мұхит, оның ауданы шамамен 70 миллион шаршы километр.
- Үнді мұхиты – ең жылы мұхит болып саналады, оның орташа температурасы 22°C.
- Солтүстік Мұзды мұхит – ең кішкентай және ең суық мұхит, оның ауданы шамамен 14 миллион шаршы километр.
- Солтүстік Мұзды мұхитта мұз қабатының қалыңдығы жазда 2 метрге дейін, қыста 5 метрге дейін жетуі мүмкін.
- Оңтүстік Мұхит – ресми түрде 2000 жылы Халықаралық гидрографиялық ұйыммен танылған ең жас мұхит.
- Оңтүстік Мұхит Антарктиданы қоршап жатыр және оның ауданы шамамен 20 миллион шаршы километрді құрайды.
- Мұхиттардың орташа тереңдігі шамамен 3,7 километр, бірақ кейбір жерлерде ол 11 километрге дейін жетеді.
- Мұхиттардың жалпы су көлемі шамамен 1,332 миллиард текше километрді құрайды, бұл бүкіл Жердегі судың 97%-ын құрайды.
- Мұхиттар Жердегі оттегінің шамамен 50-70%-ын өндіреді, бұл фотосинтез жасайтын фитопланктондар мен басқа да теңіз өсімдіктерінің арқасында жүзеге асады.
- Мұхиттарда Жердегі барлық тіршілік түрлерінің шамамен 80%-ы мекендейді.
- Тынық мұхитының жағалауында әлемдегі ең ұзын жағалау сызығы орналасқан, ол шамамен 135,663 километрді құрайды.
- Теңіз деңгейінің көтерілуі мен төмендеуі көбінесе Айдың тартылыс күшімен байланысты.
- Мұхит түбінде шамамен 3 миллион кеме қалдықтары бар деп есептеледі.
- Мұхиттардың 80%-дан астамы зерттелмеген, бұл әлемдегі ең аз зерттелген жерлердің бірі болып табылады.
- Мұхиттар жердің климаттық жүйесін реттеуде маңызды рөл атқарады, өйткені олар жылуды сіңіріп, оны бүкіл әлемге таратады.
- Жердегі ең ұзын тау тізбегі – Орта Мұхит жотасы, ол 65,000 километрге созылып, төрт мұхит арқылы өтеді.
- Мұхит ағыстары климаттық өзгерістерге үлкен әсер етеді, олардың кейбіреулері «Эль-Ниньо» және «Ла-Нинья» сияқты жаһандық климаттық құбылыстарды тудырады.
- Мұхиттарда алтын, күміс және басқа да бағалы металдардың үлкен мөлшері бар, бірақ оларды өндіру экономикалық тұрғыдан қиын.
- Әлемдегі ең ірі тірі организм – Тынық мұхитында өмір сүретін көк кит, оның ұзындығы 30 метрге, салмағы 180 тоннаға дейін жетуі мүмкін.
- Мұхит түбінде терең сулы гидротермальды саңылаулар бар, онда ерекше өмір түрлері кездеседі, олар күн сәулесінсіз де өмір сүре алады.
- Мұхиттарда ғаламшардағы ең жылдам жануар – желкенді балық өмір сүреді, оның жылдамдығы сағатына 110 километрге дейін жетеді.
- Мұхиттардағы тұз концентрациясы шамамен 3,5% немесе 35 грамм тұзды бір литр суда құрайды.
- Мұхиттарда магниттік реверсиялар сақталған, бұл ғалымдарға Жердің магниттік өрісінің тарихын зерттеуге мүмкіндік береді.
- Мұхиттардың түсі көбінесе олардың тереңдігіне, тұздылығына және фитопланктондардың болуына байланысты өзгеріп отырады.
- Мұхиттарда кейбір теңіз жануарлары, мысалы, медузалар мен акулалар, эволюция барысында 500 миллион жылдан астам уақыт бойы өзгермеген.
- Мұхиттардағы ең улы жануарлардың бірі – тас балық, ол бір ғана тиюден адамды өлтіре алатын у шығарады.
- Мұхиттарда әр жыл сайын 8 миллион тоннадан астам пластик қалдықтары жиналады, бұл теңіз экожүйелеріне үлкен қауіп төндіреді.
- Мұхиттарда магнитті компас принципі алғаш рет Қытайда шамамен 2000 жыл бұрын қолданылған.
- Әлемдегі ең үлкен маржан рифі – Үлкен Тосқауыл рифі, ол шамамен 2300 километрге созылады және 600-ден астам маржан түрлерін қамтиды.
- Мұхиттардағы ағыстар мен желдер бір-бірімен байланысты, олар жаһандық климатты қалыптастырады және ауа райының өзгерістеріне әсер етеді.
- Мұхит түбінде көптеген қазба отындары, соның ішінде мұнай және газ кен орындары бар.
- Әлемдегі ең ірі атолл – Кирибати елінің құрамындағы Кваджалейн атоллы, ол шамамен 6 500 шаршы километрді құрайды.
- Мұхиттарда кейбір аймақтарда, мысалы, «Өлі аймақтар» деп аталатын жерлерде оттегі деңгейі өте төмен, бұл жерде тіршілік ету қиын.
- Мұхиттарда жыл сайын шамамен 80-90 миллион тонна балық ауланады, бұл адамзаттың азық-түлік қауіпсіздігіне үлес қосады.
- Мұхиттардың деңгейі соңғы 100 жылда шамамен 20 сантиметрге көтерілді, бұл климаттық өзгерістердің тікелей нәтижесі болып табылады.
Мұхиттар – Жер бетіндегі өмірдің тұрақтылығын қамтамасыз ететін ғаламшарымыздың маңызды бөліктерінің бірі. Олардың биологиялық алуантүрлілігі, климаттық әсері және табиғи ресурстары адамзат үшін баға жетпес байлық болып табылады. Мұхиттардың құпияларын зерттеу және оларды қорғау – болашақ ұрпақтар үшін маңызды міндеттердің бірі.
