Ұлы депрессия – әлем экономикасына қатты әсер еткен XX ғасырдың ең ірі дағдарыстарының бірі. Бұл дағдарыс АҚШ-та 1929 жылы қор биржасының құлдырауынан басталып, бүкіл әлемге таралды. Ол көптеген адамдардың жұмыссыз қалуына, кедейлік деңгейінің артуына және әлеуметтік толқуларға әкелді. Тарихта Ұлы депрессия тек экономикалық тұрғыдан ғана емес, сонымен қатар саяси және әлеуметтік өзгерістерге де әсер етті.
- Ұлы депрессия 1929 жылы 24 қазанда «Қара бейсенбі» деп аталған күні басталды, бұл күні қор биржасы күрт құлады.
- Қор биржасындағы құлдырау Ұлы депрессияның басы болды, бірақ оның терең себептері ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіптегі ұзақ уақыт бойы жиналған проблемалармен байланысты болды.
- 1930 жылдары АҚШ-тағы жұмыссыздық деңгейі 25%-ға жетті, яғни әрбір төртінші адам жұмыссыз қалды.
- Ұлы депрессия кезінде 9 000-нан астам банк банкротқа ұшырады, бұл миллиондаған адамның жинақтарын жоғалтуына себеп болды.
- АҚШ-тың ішкі жалпы өнімі 1929-1933 жылдар аралығында шамамен 30%-ға төмендеді.
- Ауыл шаруашылығы саласындағы өнімділік төмендеді, бұл өз кезегінде азық-түлік тапшылығына және бағаның өсуіне әкелді.
- Көптеген фермерлер өз жерлерінен айырылып, үйсіз қалды, олардың көбі қалаларға көшіп кетті.
- Дағдарыс АҚШ президенті Герберт Гувердің саясатына деген сенімсіздікті арттырды, бұл оның 1932 жылы қайта сайланбауына себеп болды.
- 1932 жылы Франклин Делано Рузвельт АҚШ президенті болып сайланды және ол «Жаңа курс» бағдарламасын іске қосты.
- «Жаңа курс» бағдарламасы әлеуметтік көмек жүйесін құруды, инфрақұрылым жобаларын іске асыруды және жұмыс орындарын ашуды қамтыды.
- Ұлы депрессия кезеңінде көптеген адамдар өз өмір сүру деңгейін төмендетуге мәжбүр болды, ол кезде жиі тағам тапшылығы орын алды.
- Солтүстік Америкада өнеркәсіптік өндіріс көлемі екі есе азайды.
- Бүкіл әлем бойынша халықаралық сауда көлемі 50%-ға төмендеді.
- Ұлы депрессия кезінде АҚШ-та 2 миллионға жуық адам қаңғыбастарға айналды.
- Бірнеше мемлекетте саяси радикализм мен экстремизм күшейді, бұл Еуропада фашистік және коммунистік қозғалыстардың өсуіне ықпал етті.
- Ұлы депрессияның салдарынан Германияда Адольф Гитлер билікке келіп, Екінші дүниежүзілік соғысқа әкелді.
- АҚШ-тағы шағын бизнестің көпшілігі банкротқа ұшырап, өз есіктерін жапты.
- Әлеуметтік көмек жүйесі АҚШ-та алғаш рет Рузвельттің «Жаңа курс» бағдарламасы аясында енгізілді.
- Ұлы депрессия кезеңінде Голливуд кинематографы халықты алаңдату үшін комедиялық және музыкалық фильмдерді көбірек шығарды.
- Білім беру саласы да зардап шекті – көптеген мектептер жабылды немесе қысқартылды.
- Ұлы депрессия бүкіл әлемде халықтың көші-қонын күшейтті, көптеген адамдар жұмыс іздеп басқа елдерге көшті.
- Көптеген отбасылар өз балаларын асырай алмай, оларды балалар үйіне өткізуге мәжбүр болды.
- 1930 жылдары АҚШ-тағы автомобиль өндірісі екі есе қысқарды.
- Ұлы депрессияның кесірінен көптеген әйелдер жұмыс күші нарығына кірді, себебі отбасыларды асырау қажет болды.
- Ұлы депрессиядан кейін мемлекеттік және жеке секторларда еңбек заңнамасы өзгертілді.
- Экономикалық дағдарыс Америкада ғана емес, бүкіл әлемде әлеуметтік теңсіздікті күшейтті.
- Ұлы депрессия кезінде көптеген отбасыларда радио басты ақпарат көзі болды, өйткені басқа ойын-сауық түрлеріне қаражат жетпеді.
- Дағдарыс кезеңінде АҚШ-та халықтың кейбір бөлігі өз денсаулығының нашарлауынан зардап шекті, себебі тамақтану мен денсаулық сақтау қызметтеріне қолжетімділік төмендеді.
- «Тозаңды тостаған» деп аталған құрғақшылық 1930 жылдары АҚШ-тың ауыл шаруашылығына қосымша қиындықтар тудырды.
- Ұлы депрессия кезінде көптеген елдер экономикалық протекционизм саясатын ұстанды, бұл халықаралық сауданы қиындатты.
Ұлы депрессия әлем тарихында экономикаға, саясатқа және қоғамға терең әсер еткен маңызды кезең болып табылады. Бұл дағдарыс болашақта осындай апаттардың алдын алу үшін әлемдік экономикалық жүйеде түбегейлі реформалардың қажеттілігін көрсетті. Сонымен қатар, Ұлы депрессияның сабақтары бүгінгі күнге дейін сақталып, экономикалық саясаттың дамуына әсер етуде. Бұл кезең әлемге тұрақтылықтың, жоспарлаудың және халықаралық ынтымақтастықтың маңыздылығын тағы да дәлелдеді.
