Сайлаулар адамзат қоғамының саяси өмірінің маңызды аспектісі болып табылады. Олар халықтың өз өкілдерін таңдау арқылы мемлекеттік билік құрылымына әсер етуіне мүмкіндік береді. Әрбір сайлау өз уақытында ерекше мәнге ие болып, қоғамның даму тарихында маңызды оқиға ретінде қалды. Бұл мақалада алғашқы сайлаулардың тарихы мен олардың ерекшеліктері туралы қызықты деректерді ұсынамыз.
- Алғашқы белгілі сайлау б.з.д. 508 жылы Афинада өткізілді, ол кезде демократиялық жүйе қалыптаса бастаған еді.
- Бұл сайлау жүйесінде халықтың барлық ер азаматтары өз өкілдерін таңдауға қатыса алатын.
- Афинада сайлау арқылы шешім қабылдайтын негізгі орган – халық жиыны (экклесия) болды.
- Рим империясында алғашқы сайлау жүйесі б.з.д. 509 жылы енгізілді, бірақ ол демократиялық емес еді.
- Римде патрицилер мен плебейлердің өзара сайлауы арқылы мемлекеттік лауазымдарға үміткерлер таңдалды.
- 1215 жылы Англияның Магна Харта заңында корольге кеңесшілерді сайлауды халықтың құқықтарына қосу ұсынылды.
- 1642 жылы Англияда алғашқы парламенттік сайлау өткізіліп, ол революциялық өзгерістерге жол ашты.
- 1789 жылы АҚШ-та алғашқы президенттік сайлау өтті, оның нәтижесінде Джордж Вашингтон президент болып сайланды.
- АҚШ-та алғашқы жалпыұлттық сайлау 1788-1789 жылдары өтті, оның нәтижесінде мемлекет тәуелсіздігін нығайтуға бағытталған реформалар жасалды.
- Францияда 1795 жылы алғашқы жалпы сайлау өткізілді, ол Директорияның билік құрылымын таңдау мақсатында ұйымдастырылды.
- 19 ғасырдың басында көптеген еуропалық елдерде алғашқы конституциялық сайлаулар өтті, олар ұлттық парламенттердің құрылуына жол ашты.
- 1900 жылы Ұлыбританияда алғашқы жалпы сайлау енгізілді, бұл сайлау барлық еркек және белгілі бір әйелдерге дауыс беру құқығын берді.
- 1920 жылы АҚШ-та әйелдердің сайлау құқығын қамтамасыз ететін 19-шы түзету қабылданды.
- 1945 жылы БҰҰ-ның құрылуы әлемдегі көптеген елдерде демократиялық сайлау жүйелерінің енгізілуіне ықпал етті.
- 1965 жылы АҚШ-тағы “Вотерейдж құқықтары туралы заң” қара нәсілді азаматтардың сайлау құқығын кеңейтті.
- Оңтүстік Африкада 1994 жылы алғаш рет нәсілдік дискриминациясыз жалпы сайлау өткізілді.
- Қазақстанда алғаш рет жалпы халықтық сайлау 1991 жылы тәуелсіздік алғаннан кейін өтті.
- 1994 жылы Қазақстанда алғаш рет көппартиялық сайлау жүйесі енгізілді.
- 2005 жылы Қазақстанда сайлау заңдарына өзгертулер енгізіліп, саяси партиялардың тіркеу шарттары жеңілдетілді.
- 2021 жылы Қазақстанда өткен сайлау барлық партияларға тең мүмкіндіктер беру мақсатында қайта реформаланды.
Алғашқы сайлаулардың тарихы саяси жүйенің дамуындағы маңызды кезеңдерді көрсетеді. Әрбір кезеңнің өзіндік ерекшеліктері мен өзгерістері қоғамның саяси құрылымын қалыптастыруда үлкен рөл атқарды. Бұл деректер сайлаудың қоғамдағы маңызды функцияларын түсінуге көмектеседі және бүгінгі таңда демократиялық жүйенің дамуын бағалауға мүмкіндік береді.
