Клеткалық биология – тірі ағзалардың құрылымдық және функционалдық бірлігін зерттейтін ғылым. Барлық тіршілік иелері, адамнан бастап, ең ұсақ бактерияға дейін, клеткалардан тұрады. Клеткалардың ерекше қасиеттері мен құрылымдары әртүрлі тіршілік процестерінің негізінде жатыр. Клеткалар туралы білген сайын тіршілік әлемінің күрделілігін түсіне аламыз.
- Барлық тірі ағзалар клеткалардан тұрады. Бірклеткалы және көпклеткалы ағзалар бар.
- Прокариоттық клеткаларда ядро болмайды, ал эукариоттық клеткаларда ядро бар.
- Адам ағзасы шамамен 37 триллион клеткадан тұрады.
- Барлық клеткалардың плазмалық мембранасы болады, ол клетканың ішкі ортасын сыртқы ортадан бөліп тұрады.
- Клетканың цитоплазмасы – оның ішіндегі негізгі зат, онда органеллалар орналасқан.
- Клеткалар энергияны аденозинтрифосфат (АТФ) молекуласы арқылы өндіреді.
- Митохондрия – клетканың «энергетикалық станциясы», онда жасушалық тыныс алу жүзеге асады.
- Хлоропластар өсімдік клеткаларында кездеседі және фотосинтез процесіне қатысады.
- Рибосомалар – ақуыз синтезіне жауап беретін клетка органеллалары.
- Эндоплазмалық тор ақуыздар мен липидтердің синтезі мен тасымалына қатысады.
- Гольджи аппараты ақуыздарды модификациялап, оларды тасымалдауға дайындайды.
- Лизосомалар клетка ішіндегі қажетсіз заттарды ыдыратады.
- Клетка қабырғасы өсімдіктер мен кейбір бактерияларда болады және клетканы қорғап, пішінін сақтайды.
- Ядро – эукариоттық клеткалардың ақпараттық орталығы, онда ДНҚ сақталады.
- ДНҚ молекуласында тірі ағзаның барлық генетикалық ақпараттары кодталған.
- Клеткалар митоз және мейоз арқылы көбейеді.
- Митоз нәтижесінде екі бірдей клетка пайда болады, ал мейоз арқылы төрт генетикалық әртүрлі клетка түзіледі.
- Клетка мембранасы заттардың клеткаға кіруі мен шығуын бақылайды.
- Клеткалық цикл G1, S, G2 және M фазаларынан тұрады, олар клетканың өсуі мен бөлінуіне жауап береді.
- Апоптоз – бұл клетканың бағдарламаланған өлуі, ол ағзаның саулығын сақтау үшін маңызды.
- Клеткада сигнал беру жолдары бар, олар ақпаратты клетканың бір бөлігінен екіншісіне жеткізеді.
- Вирустар клеткаларда көбейеді, бірақ өздері тірі емес, себебі олар жасушасыз құрылымға ие.
- Клетканың құрылымы тіршілік ету ортасына байланысты өзгеруі мүмкін, мысалы, терінің эпителий клеткалары қорғаныс функциясын атқарады.
- Жануарлар клеткаларында вакуольдер ұсақ және сирек кездеседі, ал өсімдіктерде үлкен орталық вакуоль бар.
- Клетка ішінде су, иондар, ақуыздар және басқа да заттар үздіксіз айналыста болады.
Клеткалық биологияны зерттеу тіршіліктің негіздерін түсінуге мүмкіндік береді. Клетка деңгейіндегі өзгерістер ағзаның жалпы денсаулығына әсер етеді. Клеткалардағы зерттеулер арқылы медицина, генетика және биотехнология салаларында үлкен жетістіктерге қол жеткізіп жатыр. Клеткалардың өзара әрекеттесуін түсіну арқылы ғалымдар түрлі аурулардың себептерін анықтап, оларды емдеудің жаңа жолдарын іздестіруде.
