Монархия – адамзат тарихындағы ең көне басқару жүйелерінің бірі. Оның пайда болуының тамыры тереңде жатыр және әртүрлі мәдениеттерде әрқилы дамыған. Монархияның негізгі ерекшелігі – биліктің бір адамның қолында шоғырлануы, бұл жүйе ғасырлар бойы әртүрлі елдерде қалыптасып, өзгере отырып, бүгінгі күнге дейін сақталып келеді. Осы басқару формасы туралы көбірек білу үшін монархияның орнауы туралы маңызды деректерге назар аударайық.
- Монархияның алғашқы түрлері ежелгі Месопотамияда пайда болған, онда патшалар құдайлармен байланысқан ретінде саналатын.
- Ежелгі Египетте фараондар монархтар ретінде құдайдың бейнесі деп танылған.
- Монархияның негізгі атрибуты – мұрагерлік билік, яғни билік әкеден балаға немесе басқа жақын туысқа беріледі.
- Монархия көбінесе «құдайдан берілген билік» қағидасына негізделген, бұл билікті заңдастырудың маңызды элементі болды.
- Ежелгі Римде монархияның бастапқы түрі патшалық болды, бірақ ол кейін республикаға ауысты.
- Ортағасырлық Еуропада монархияның феодалдық жүйе негізінде орнауы кең таралды.
- 800 жылы Батыс Еуропада Карл Ұлының Рим императоры ретінде таққа отыруы монархияның жаңа түрінің негізін қалады.
- 1066 жылы Нормандия герцогі Вильгельмнің Англияны жаулап алуы ағылшын монархиясының дамуына үлкен әсер етті.
- Әлемдегі ең көне конституциялық монархия – 1215 жылы құрылған Англияның Ұлыбритания монархиясы.
- 1649 жылы Англияда монархия уақытша жойылып, Оливер Кромвельдің басшылығымен республика орнады, бірақ 1660 жылы монархия қайта қалпына келтірілді.
- Францияда Людовик XIV кезінде абсолюттік монархияның шыңына жетті, ол өзін «Күн королі» деп атаған.
- Жапониядағы монархия әлемдегі ең ұзақ уақыт бойы үзілмей келе жатқан монархиялардың бірі, оның тамыры б.з.д. 660 жылға дейін созылады.
- XVIII ғасырда Еуропада конституциялық монархиялардың дамуы басталды, бұл монархтардың билігін шектеуді көздеді.
- 1789 жылы Француз революциясы монархияға қарсы ең үлкен қозғалыстардың бірін бастады және Людовик XVI-нің тақтан тайдырылуына әкелді.
- Қазіргі кезде монархиялар екі негізгі түрге бөлінеді: абсолюттік және конституциялық.
- Бүгінде әлемде 40-тан астам елде монархиялық жүйе сақталған.
- Бельгия королі I Леопольд 1831 жылы елдің алғашқы конституциялық монархы ретінде таққа отырды.
- Испанияда Франконың диктатурасы аяқталғаннан кейін 1975 жылы Хуан Карлос I монархияны қайта құрды.
- 2002 жылы Швейцарияның Непал монархиясы патша отбасының мүшелерінің өліміне байланысты дағдарысқа ұшырады.
- Сауд Арабиясы – қазіргі уақытта абсолюттік монархияның сақталған ірі мысалдарының бірі.
- Норвегияда монархияның қалпына келуі 1905 жылы Швециямен одақтың тарауымен жүзеге асты.
- Нидерланд монархиясы алғаш рет 1815 жылы құрылған және бүгінгі күнге дейін сақталып келеді.
- Біріккен Араб Әмірліктеріндегі монархиялық жүйе федералдық монархия болып табылады, онда әрбір әмірлік өзінің билеушісін тағайындайды.
- Таиландта монархияның орны өте жоғары, және ол қоғамда рухани жетекші ретінде қабылданады.
- Бутан корольдігі 2008 жылы абсолюттік монархиядан конституциялық монархияға ауысты.
- Люксембург – әлемдегі ең кішкентай монархиялардың бірі, ол Ұлы Герцогтік деп аталады.
- Князьдік Монако – әлемдегі ең тығыз орналасқан елдердің бірі, мұнда монархиялық билік князьдің қолында.
Монархиялардың ұзақ тарихы – адамзаттың әлеуметтік және саяси эволюциясының маңызды бір бөлігі. Бұл жүйе әртүрлі уақыттарда және мәдениеттерде биліктің легитимділігін қамтамасыз етудің тиімді жолы ретінде көрінді. Қазіргі уақытта монархиялар әлемнің көптеген елдерінде сақталып, әртүрлі формаларда өмір сүруде. Бұл басқару жүйесінің өміршеңдігі мен бейімділігі оның тарихтағы маңызды рөлін көрсетеді.
