Топырақ – біздің планетамыздың ең маңызды ресурстарының бірі. Ол өсімдіктердің өсуіне, ауыл шаруашылығына және табиғаттағы көптеген экожүйелердің тұрақтылығына негіз болады. Топырақтың құрамы, қасиеттері мен түрлері табиғи және антропогендік факторлар әсерінен қалыптасады. Төменде топырақ туралы маңызды әрі қызықты 39 дерек келтірілген.
- Топырақтың негізгі құрамдас бөліктері – минералдар, органикалық заттар, су және ауа.
- Әлемдегі топырақтың 45%-ы минералдардан тұрады.
- Топырақтың құрамындағы органикалық заттар топырақтың құрылымын жақсартып, су өткізгіштігін арттырады.
- Топырақтың құрамындағы минералдар үш негізгі фракцияға бөлінеді: құм, ил және саз.
- Топырақта гумустың мөлшері неғұрлым көп болса, ол соғұрлым құнарлы болады.
- Әлемде топырақтың 12 негізгі түрі бар, олар: чернозем, каштанды, сұр топырақ, қызыл топырақ, сары топырақ, аллювиальді топырақ, және басқалары.
- Топырақтың қышқылдығы (pH деңгейі) өсімдіктердің өсуіне айтарлықтай әсер етеді.
- Жоғары қышқылдықты топырақтарда өсімдіктердің көптеген түрлері өспейді.
- Топырақтың құрылымы оның су мен ауа өткізгіштігіне әсер етеді.
- Құмды топырақтар суды жылдам өткізеді, бірақ су мен қоректік заттарды сақтау қабілеті төмен.
- Сазды топырақтар суды баяу өткізеді, бірақ ылғал мен қоректік заттарды жақсы сақтайды.
- Топырақтың 1 см қабатын қалыптастыру үшін мыңдаған жылдар қажет.
- Черноземдер әлемдегі ең құнарлы топырақтардың бірі болып саналады.
- Черноземдердің құрамында органикалық заттар шамамен 10%-ға дейін жетеді.
- Топырақ эрозиясы – бұл топырақтың жоғарғы құнарлы қабатының бұзылу процесі.
- Жел және су эрозиясы топырақтың құнарлылығын төмендетеді.
- Ауыл шаруашылығының дұрыс емес әдістері топырақ эрозиясын күшейтеді.
- Жер шарының шамамен 33%-ы топырақтың тозуына ұшыраған.
- Топырақтың тозуы азық-түлік қауіпсіздігіне қатер төндіреді.
- Топырақ микробтары өсімдіктер үшін қоректік заттарды қолжетімді етеді.
- Топырақта әлемдегі барлық тірі ағзалардың үштен бірі мекендейді.
- Бір грамм топырақта миллиардтаған микробтар бар.
- Микоризалар – топырақтағы өсімдіктердің тамырларымен симбиозда өмір сүретін саңырауқұлақтар.
- Микоризалар өсімдіктердің тамырларынан суды және қоректік заттарды алуын жеңілдетеді.
- Топырақтың құрамындағы органикалық заттар көмірқышқыл газын сіңіріп, көміртекті сақтайды.
- Топырақ климаттың өзгеруін бәсеңдетуге көмектеседі.
- Топырақтың құнарлылығын қалпына келтіру үшін дақылдарды ауыстырып себу әдісі қолданылады.
- Құрғақшылық топырақтың құнарлылығын айтарлықтай төмендетеді.
- Топырақтың сапасы судың сапасына тікелей әсер етеді.
- Топырақтың ластануы – бұл химиялық заттардың, ауыр металдардың немесе улы заттардың топыраққа енуі.
- Ластанған топырақ өсімдіктердің, жануарлардың және адамдардың денсаулығына қауіп төндіреді.
- Топырақтың әртүрлі түрлерінде өзіне тән өсімдіктер мен жануарлар мекендейді.
- Топырақтың тереңдігі оның түріне және қалыптасу жағдайларына байланысты әртүрлі болады.
- Кейбір топырақтардың тереңдігі бірнеше сантиметрден аспайды, ал кейбіреулерінің тереңдігі бірнеше метрге жетеді.
- Топырақтағы қуыстар оның ауаны және суды сақтау қабілетіне әсер етеді.
- Тығыз топырақтарда ауаның мөлшері аз, бұл өсімдіктердің тамырларының дамуын шектейді.
- Құнарлы топырақтар ауыл шаруашылығы өндірісінің өнімділігін арттырады.
- Орманды аймақтардағы топырақтар органикалық заттарға бай келеді.
- Топырақтың түстері оның құрамындағы минералдарға және органикалық заттарға байланысты өзгеріп отырады.
Топырақтың біздің өмірімізде алар орны ерекше. Оның құрамы мен қасиеттерін зерттеу арқылы біз табиғатты сақтап, ауыл шаруашылығының өнімділігін арттыра аламыз. Топырақтың дұрыс пайдаланылуы және оның құнарлылығын сақтау – болашақ ұрпақ үшін маңызды мәселе. Осы деректерді білу арқылы топырақтың қаншалықты күрделі және маңызды ресурс екенін түсінеміз.
